Srpske naučnice 20. veka

Početkom 20. veka u Srbiji je svega 17% devojaka pohađalo osnovnu školu, a u ukupnoj populaciji pismenih stanovnika bilo je svega 7,4% žena dok je muškaraca bilo do 15%. U seoskim sredinama taj procenat je bio zanemarljiv, dok je u Beogradu više od polovine devojaka i žena bilo opismenjeno.

U to vreme devojke iz Srbije studirale su na evropskim univerzitetima, najviše u Beču, Cirihu i Parizu. U Cirihu je medicinu završila i Draga Ljočić (1855–1926), prva žena lekar u Srbiji. Maga Magazinović (1882–1968), kao vanredna studentkinja filozofije na Univerzitetu u Beogradu, izborila se za pravo da dobije regularan indeks i polaže ispite pred komisijom pred kojom su polagale i njene kolege. Bila je jedna od prvih novinarki u Srbiji, jedna od osnivačica Ženskog studentskog društva i začetnica modernih igara. Njen prvi članak, objavljen 1905. godine, „Obrazovanje ženskinja u Srbiji“, bavio se ekonomskim preduslovima neophodnim kako bi žene mogle da ostvare pravo na obrazovanje, kao i položajem udovica i razvedenih žena koje se same izdržavaju. U Beogradu je studirala i doktorirala, u 28. godini, naša najpoznatija filozofkinja Ksenija Atanasijević (1894–1981), prva žena doktor nauka u Jugoslaviji (tadašnjoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca) i prva docentkinja na Univerzitetu u Beogradu.

Posle Drugog svetskog rata, kada su žene u Srbiji stekle pravo glasa, one su činile više od polovine ukupnog broja upisanih i diplomiranih studenata. Od tog broja prirodne nauke i tehniku studiralo je 30–35% žena, dok ih je na fakultetima koji su osposobljavali za nastavnička zanimanja bilo i više od 60%.

Dragica Nikolić i Branka Radivojević 1946. godine, postale su asistentkinje na predmetu fizike na Filozofskom fakultetu, a Dragica Kirić na istom predmetu na Medicinskom fakultetu. Dragica Nikolić, koja je u periodu 1955–1974 bila šef Katedre za fiziku na Fakultetu veterinarske medicine u Beogradu, bila je među malobrojnim ženama delegatima na Prvom kongresu matematičara i fizičara Jugoslavije, održanom 1949. godine.

Tada, tek osnovani instituti – Institut za nuklearne nauke Vinča (1948) i Institut za fiziku u Beogradu (1961) – od početka su imali i žene saradnice: Mira Jurić (1916–1922) i Branislava Perović Nešković (1920–2008) imale su značajnu ulogu u razvoju nuklearne fizike u tadašnjoj Jugoslaviji. Branislava Perović je bila i generalna direktorka Instituta Vinča 1976-1979 i do sada jedina žena na tom položaju, dok je Mira Jurić vodila Katedru za atomsku fiziku na Prirodno - matematičkom fakultetu u Beogradu.

Od 1947. do 2001. godine oko 2500 studenata/studentkinja diplomiralo je fiziku na Prirodno-matematičkom, danas Fizičkom fakultetu u Beogradu, a sa onima koji su diplomirali tehničku fiziku na Elektrotehničkom fakultetu, taj broj iznosi oko 4000. Udeo žena je 42%, ali je njihova raspodela neravnomerna i oslikava rodnu diskriminaciju: na istraživačkim smerovima ima do 35% studentkinja, a na nastavničkim čak do 69%. Takođe, od 1947. do 2001. godine u ukupnom broju magistara nauka manje od trećine bile su žene, a nešto više od jedne petine steklo je i titulu doktora nauka.

U periodu posle 2000. godine, nastavlja se trend feminizacije visokoškolskog obrazovanja u Srbiji. Procenat žena koje su 2002. godine diplomirale na fakultetima nauka i umetnosti u Srbiji neznatno se povećao, ali nažalost, došlo je i do smanjenja učešća žena u postdiplomskom obrazovanju: žena magistara nauka je bilo dvostruko manje nego muškaraca, a razlika je bila još izraženija u slučaju doktora nauka, gde su žene činile manje od jedne trećine. U periodu od 1990. do 2007. godine porastao je i broj žena zaposlenih u naučnim institutima, što nije pokazatelj rodne emancipacije u nauci, već pre pokazatelj gubljenja pozicije koju nauka ima u društvu.

Međutim, bez obzira na pozitivne pomake, prema vrednosti tzv. glass ceiling indeksa, koji se izračunava kao odnos ukupnog broja žena na svim nivoima obrazovanja prema broju žena sa najvišim stepenom obrazovanja, Srbija se nalazi na začelju evropskih zemalja (1,07), sa Rumunijom (1,4) i Turskom (1,1), daleko ispod proseka za zemlje EU (2,1). U Srbiji još uvek svega 5,3% ukupnog broja žena koje se obrazuju stiče najviši stepen obrazovanja.

Žene su, kroz našu istoriju, gotovo uvek birale manje zahtevne profesije, uglavnom predavačke te su retko bile na pozicijama moći i ključnim donosiocima odluke u kompanijama. Upravo zbog toga je neophodno osnaživanje i proaktivno uključivanje žena u rešavanje najvažnijih problema društva i izazova današnjice tako što će realizovati svoj potencijal.

Izvor: www.zenskestudije.org.rs